Înternet zaf rehetiyê dide mirovan, bi hêsanî wext, cih, bihaya bilêtekê ya şanoyekê peyda dike her wisa dikare biletê jî bikire. Agahiyên cihê ku dixwaze bigere distîne. Nûçeyan dibîne. Bi hevalên xwe re xeber dide. Mifayên înternetê ne yek ne du ne. Aniha li cihanê internet bûye perçeyek ji jiyanê. Gelo Kurd çi qasî bikartînin?

Bi peyvên teknîkî ve serê we tevlîhev nekim. Ji ber bêdewletbûna Kurdan em nikarin carekê de wê bêjin, lê nifûs û analîzên dewletên ku Kurd tê da dijîn bi saya wan em dikarin rêjeyek bînîn berçav.

Mijarek balkêş li hemberê we ye

Mijarên min Kurd li înternetê çi digerin(lêgerin) û herî zêde kîjan peyvan ditiqînin û her wiha Kurd çi qas înternetê da hene ango bikartînin?

Ev lêkolîna min bi tîpa Latînî ye, ya Erebî nîvco mabû lowma ez ê ya latînî bêjim.

Destpêkê de ez dê bahsa biyanan bikim. Biyanek li ser înternetê “Kurd(s)” û “Kurdistan” binivîse çi derdikeve, piştra ev peyvana înternetê da çi ji wan re pêşniyar dike yan çi tîne li hemberê wan û tiqandina wan a duyem kîjan malper an peyv e?

Wê demê piştê lêgerîna peyva “Kurd(s)” peşniyar birêz “Mesud Barzanî” bû, wê pirr bala min kişand ji ber ku heman demê da li Rojava şer, berxwedan hebû û li serhilbijartina Serxwebûna Kurdistan ra salek derbas bi bû lê rûpelên pêşîn bahsa Birêz Barzanî dikir. Li Rojava de têkoşîn hebû dibê peyvên “Rojava” “YPG” zêdetir bihatna lêgerandin, bila ew bibe balkêşanek!

Di vê demê da rêjeya welatan wiha bû

• Emerîka
• Îngîlîstan
• Rusya
• Siviçre
• Norvech

Rusya bi artêşa xwe li Rojava bû em dibînin ku gelê Îngîlîstanê ji Rusyayê zêdetir li ser înternetê rojev a Kurdan dişopînin.

Ew welatên sereke bûn ku eleqeya wan bi Kurdan ra heye. “Kurd’s” li hemû cihanê tê gerandin. Nasnameyeka Kurda li cihanê heye lê bêriya ku behsa nasnameya Kurdan li înternetê bikim, welatên ku “Kurd’s” binivîsînin Google dê çi ji wan re pêşniyar bike, agahiyên derbara Kurdan de çi ne li jêrê ezê  rêz bikim;

Emerîka piştî peyva “Kurd’s” “Kurdistan” bi pêşniyara malperan û Googleê hevokên li binêtiqandine;

Why is Turkey fighting the Kurds / Çima Tirkiye bi Kurdan re şerdike

Kurds region Syria / li Surî ware Kurda

How many kurds have been killed / Çi qas Kurd hatin kuştin

Îngîlîstan;

Rakka / Raqa

Ottoman Emparor / Osmanî

Turkey bombing Kurds / Tirkiye Kurda bombebaran dike

Erdogan / Erdoxan

We do kurds come from / ew tê çi wateyê nizanim lê dibe ku nûçeyekê da derbas dibe ji ber ku wextekê li serve mijarê mijûl bûne.

Li cihanê kesek bixwaze di derbarê Kurdan de agahiyek bistîne, dikare al, erdnîgar, çand bibîne. Lê tiştê bala min kişand lêgerandina “Ahmad Khani” bû. Ehmedê Xanî gellek zêde hatibû lêgerandin û li ser gelek lêkolîn hatibû kirin û herwiha min gelekbelge û PDF ên biyan (xêncî Îngîlîzî) bidest xist. Helbet berhemawî ya “Mem and Zin” “Mem û Zîn” jî gelek caran hatibû gerandin. Ango em dikarin bêjin nasnameyê kurdan Ehmedê Xanî di de cihanê?! Elake ya biyan li ser Kurda gor rojeva vê demê kêm zê de ev bû.

Hinek jî bahsa bajarên me bikim lêkolîna min a tîpa erebî xilas nebû lowma ezê tenê behsa Bakûrê Kurdistanê tîpa latinî bikim.

Her bajar herî zêde nave xwe lê digere di vê çarçoveya de tiştê herî balkêş Elezîz e. Li Elezîzê da herîzê de nave Amedê hatibû lêgerandin. Evê jî bala min kişand li ser hûrbûm. Dibe ku sedem futbol be… ji ber ku piştê peyva “Amed” “AmedSpor” tê gerandin lowma dibe ku Elezîz’ê jî futbol zêde têhezkirin û rêjeya Elezîzê de derket lê ne wisa bû, bi qasî bajarên din ew jî tîmafutbolê digerin ne zêde ne jî kêm.

Lêgerîna bajaran roj, rojev, yan li gor popîlerbûna stran, fîlm, futbol hwd. Diguhere lê peyva “Kitap(Pirtûk)” Mêrdîn, Êlih, Amedê de zêde hatibû  gerandin lê mixabin bi Tirkî hatibû tiqandine.

Herî zêde kîjan peyv hatiye lêgerandin?

Di vê mijarê de ez zêde hestiyar nêzik bûm, lowma peyvên wek “çand” “helbest” “pirtûk” “çîrok” hwd. Hûrbûm encam min matmayîkir. Ne tenê li welêt li tevahî cîhanê peyva “Govend” di nava Kurdan da hatiye gerandinê. Piştê peyva “govend” “Xecê Herdem” “Ahlatlı Şükran govend indir” tiqandine. Heger peyva yekem govend be helbet ya duyem jî stran e. Wê demê da Rojbîn Kizil, Xece Herdem, Koma Sê Bira binav û dengbûn ne tenê Bakûr li Başûr jî wisa bû. “Mashup Rojbin” herî zêde dihat lê gerandin hetta “KURDISH MASHUP” li Kazakîstan, Rusya û welatên din de jî trend bibû û dihat guhdar kirin û gerandin. Li Îraqê piştre “stran” “xoshteren stran” “stran Tv” dihat tiqandine lê yê sereke “stran Tirki” bû û herî zêde jî herema Dihokê de geran dîbûn ango tê wê wateya ku Birahîm Tatlises hê jî li Îraqê popîler e!

Mijara me li vir de dibe dualî Kurd li înternetê hene, lê Kurdî çi qas li înternetê de heye?

Kurd li ser înternetê peyvên çandî, hûnerî nagerin, danûstandinê nakin, bileta balafir an sinamayê nakirin, bi Kurdî tiştekî nakin. Kurd herî zêde li înternetê nûçeyan dixwînin.

Em nikarin bêjin Kurd li paş teknolojiyê ma ne li heyama xwe de dijîn, Compiter, telephone destan a smart, televîzyonên smart bikar tînin, lêgirana xwe bi Tirkî, Farisî, Erebî dikin tiştê ku bigerin Kurdî jî bibe hejmarek mezin bi zimanekî biyanî digerin. Kêm Kurd li înternetê de Kurdî tiştan digerin û li înternetê kêm tişt bi Kurdî ye.

Hinekî jî bahsa cihanê bikim

Di navbera 1999-2018 de li Googleê ajala ku herî zêde tiqandine kuçik e. “Buldog” popûler,  cinseke kuçikan e lê belê her çi qas kuçik were tiqandin jî, herî zêde vîdeoyên pisîkan tên temaşe kirin. Piştê kuçik rêza ajel pisîk, masî, balinde, hesp, hirç, şêr û her wiha diçe.

Cristiano Ronaldo futbolîstekî herî zêde hatiye tiqandine lê 2016an de lêgerandinê de cihê xwe daye Neymarê ev her dû camêr Ronaldinho, Maradona, Zidan paş xwe xistine.

Fîlm

Ji 2000an şûnda Matrîx, Lord of the Rings, X-Man herî zêde hatine tiqandin, di 2018an de Black Panter, Dead Pool, Venom fîlmên herî zêde hatine gerandin.

Derbarê mûzîkê de jî agahiyek saxlem min nedît, lêkolîn Justîn Biber, Rihanna, Eminem dixin pêş lê biya min mafê Michael Jackson û kesên wek wî binav û deng dixwin lê di 2018an de kom an mûzîkjenê ku herî zêde hatiye tiqandine; Demi Lovato, Cardi B, Daniel Küblböck, Travis Scott, Rick Ross, 6ix9ine, Childish Gambino, Nick Jonas bûn.

Nivîs : Kurdo Zanyar

Edit : Cemal Meşmayî

Çavkanî;

Google

We are social

Hotbrid

(*Ev statistîka destpêka 2019an de hatiye çêkirin)